Stress heeft negatieve effecten op iedereen: de medewerker, de sociale omgeving, collega’s en de organisatie. De omvang van het probleem is groot. Steeds vaker melden mensen zich met overspannenheid of een burn-out bij de bedrijfsarts. Het is dus in ieders belang dat we de stressreacties goed herkennen en daarop reageren. Maar hoe pak je dat aan?
Stress herkennen en reageren
Ga in gesprek over werkstress
Alert zijn op de eerste signalen
Ondanks de verplichtingen en prikkels, blijft het geregeld stil rond de medewerker met stressklachten. Is dat omdat we te weinig weten van ‘ziektes tussen de oren’, is het uit onbegrip of heerst er een taboe? Het antwoord ligt in het midden. Het herkennen van en omgaan met stressklachten is lastig. Bij een gebroken been weten we waar we aan toe zijn en wat ons te doen staat. Bij stressproblemen is dat niet helder. Stress is een ongrijpbaar begrip. De oorzaken zijn vaak onduidelijk: privéproblemen, werkdruk, een conflict op het werk, intimidatie, een slechte werksfeer en een combinatie van factoren is niet ongewoon. Mensen zijn zichzelf vaak niet eens bewust van stressklachten. Medewerkers die een burn-out gehad hebben, geven aan dat het klachtenpatroon zich gedurende langere tijd geleidelijk heeft gemanifesteerd. Bijvoorbeeld vaker gehaast zijn, met tussenposes sneller geëmotioneerd zijn en geleidelijk meer perioden van slecht slapen. Het zijn uitingsvormen van stress. Iedereen uit stress op een andere manier. Signaleren vraagt dus om vooral alert te zijn op verschillende tekenen van verandering in gedrag of op psychisch of lichamelijk vlak.
De gezichten van stress
Gedrag
Gehaast, opvliegend, terugtrekken, veel klagen, rusteloosheid, meer roken, meer drinken, (meer) medicijngebruik, ongelukjes veroorzaken, fouten maken, uitstellen van zaken, etc.
Psychisch
Angst(en), snel bedreigd voelen, snel irritaties, lusteloos, minderwaardig voelen, concentratieproblemen, snel geëmotioneerd, piekeren, vergeetachtig, onbereikbaar, etc.
Lichamelijk
Slaapproblemen, klachten bloeddruk, transpiratie, veranderende eetlust, versnelde hartslag, hoofdpijn, buikpijn, adrenaline-uitscheiding, etc.
In gesprek over stress: Waar begin ik?
De gestreste medewerker is geneigd om stress te ontkennen en gewoon door te gaan onder het mom van: ‘ik red het wel’, ‘het gaat wel weer over’ of ‘wat zullen ze wel denken?’ Vaak is er vrees om steun te vragen of wordt het weggewuifd. Iemand zal de stress niet altijd zelf herkennen. Ook kan stress verslavend werken. Het is een kunst om dit patroon te doorbreken. Allereerst is er begrip en erkenning nodig. Iemand moet inzien dat er echt een probleem is en daarmee aan de slag willen gaan. Vervolgens is het zaak om de situatie in beeld te krijgen. Als de aan de stress ten grondslag liggende problemen helder zijn, kan gekeken worden naar de mogelijkheden om de oorzaak weg te nemen. Het tijdsbestek en de vorm waarin dit gebeurt, hangen af van de situatie en ook van de persoon. Er bestaat een hulpmiddel voor het voeren van gesprekken over stress: het stappenplan Stress de baas. Het stappenplan helpt om in gesprek met de medewerker via een aantal stappen de stressoorzaken concreet te krijgen. Vervolgens wordt de route naar oplossingen geboden.
Steun van collega’s en leidinggevenden
De leidinggevende heeft een belangrijke rol in het signaleren van stress. Voorwaarde nummer één is: ken je mensen. Dan gaan vreemde gedragingen opvallen. Het gesprek aangaan vraagt om een open houding, veel open vragen en goed luisteren. Een leidinggevende hoeft niet alwetend te zijn. Hij is geen therapeut, geen arboprofessional en geen werkgever. Een leidinggevende kan ook doorverwijzen als hij zelf niet verder komt. In geval van ongewenst gedrag is een vertrouwenspersoon meer op zijn plek en bij lastige (bespreekbare) klachten kan de medewerker beter een beroep doen op de bedrijfsarts. Naast de leidinggevende spelen nabije collega’s een belangrijke rol. Zij zien soms eerder dat er wat aan de hand is, dan de gestreste medewerker zelf. Een medewerker die zich ineens meer terugtrekt en eerder geprikkeld is, dat zal nabije collega’s niet ontgaan. Ook in het bespreekbaar maken van stress, kan de collega veel doen. Daar waar het gesprek aangaan met een leidinggevende voor een werknemer soms een brug te ver is, is dit met een collega misschien niet. De collega wordt gezien als een toegankelijkere gesprekspartner met praktische kennis, maar zonder hiërarchische positie.
Preventiebeleid
Volgens de Arbowet moet de werkgever een beleid voeren ter voorkoming en beperking van psychosociale arbeidsbelasting. Psychosociale arbeidsbelasting omvat de thema’s seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten en werkdruk die stress teweegbrengen. De Inspectie SZW, controleur van de Arbowet, neemt stress mee in het handhavingsbeleid. Wil je weten waar de Inspectie allemaal op let, doe dan de zelfinspectie van SZW werkdruk en ongewenst gedrag.
Een schone taak is weggelegd voor preventiemedewerkers om beleid te creëren, waarbij medewerkers kennis hebben van stressrisico’s en daarover in gesprek gaan. Denk bijvoorbeeld aan het organiseren van sessies of trainingen voor leidinggevenden en collega’s en het invoeren van een professioneel werkoverleg, waarbij werkstress (of positief geformuleerd: energiebronnen) met regelmaat op de agenda komen. Deels moet dit ook van de Arbowet. De werkgever is verplicht doeltreffende voorlichting te geven over de risico's van het werk en hoe hiermee om te gaan. Dat geldt ook voor stressrisico’s. De Arbowet biedt meer aanknopingspunten, zoals de Risico-Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) en het Periodiek Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek (PAGO). Als preventiemedewerker werkt je mee aan het opstellen van de RI&E en de uitvoering van de uit de RI&E voortvloeiende maatregelen en kun je zorgen dat onderwerpen op het gebied van psychosociale arbeidsbelasting ruimschoots aan bod komen. Het PAGO biedt verdieping. Als uit de RI&E bijvoorbeeld blijkt dat veel medewerkers last hebben van een slechte sfeer, kan dat met de PAGO-module werkbeleving nader onderzocht worden. Vergeet als preventiemedewerker niet de OR vroegtijdig te betrekken. De OR heeft op veel van deze zaken instemmingsrecht. Bovendien weet een goede OR wat leeft op de werkvloer, wat voor deze thema’s van groot belang is om goed te weten.
Preventief spreekuur
Om te voorkomen dat klachten verergeren, maak je werk van het preventief spreekuur, een open spreekuur met een deskundige (vaak de bedrijfsarts) waar medewerkers met klachten over hun arbeidsomstandigheden terecht kunnen. De werkgever is verplicht om in het contract met bedrijfsarts/arbodienst vast te leggen dat iedere medewerker rechtstreeks en anoniem toegang heeft tot de bedrijfsarts, voordat er sprake is van verzuim (= preventief spreekuur/arbeidsomstandighedenspreekuur). Een medewerker hoeft dus niet ziek te zijn om dit spreekuur te bezoeken. Iemand die dreigt om te vallen vanwege een hoge werkdruk kan naar dit spreekuur. De medewerker is zich aan het inspannen om verzuim te voorkomen. Een gesprek met bedrijfsarts of bijvoorbeeld bedrijfsmaatschappelijk werk kan voorkomen dat problemen uit de hand lopen of dat iemand afhaakt. Voorwaarde is wel dat deze voorzieningen goed bekend zijn bij medewerkers en dat de drempel om ernaartoe te gaan laag is.
Op de agenda van het werkoverleg
Zorg dat arbo en werkstress een terugkerend agendapunt op het werkoverleg is. Uiteraard moet het wel zinvol zijn. Anticipeer op werksituaties, bijvoorbeeld een toename in het verzuim, uitkomsten van het medewerkers tevredenheidsonderzoek, de grote drukte die eraan zit te komen of een lastige klant. Bespreken van stress hoeft niet saai of vervelend te zijn. Een mooi voorbeeld is de Gespreksleidraad Werkstress, ontwikkeld in opdracht van het Ministerie SZW door SBI Formaat, CAOP, AWVN en de Baak. De leidraad bestaat uit 12 kaarten, waarmee je letterlijk een stressthema (of werkplezier) aankaart. Het helpt om te horen hoe een ander de hoge werkdruk te lijf gaat en het geeft energie om te praten over wat plezier geeft in het werk. Op deze manier hebben medewerkers ‘geoefend’ met het bespreekbaar maken van stress. Het is fijn dat medewerkers er al eens over gesproken hebben en in tijden van ‘hoge nood’ weten hoe ze elkaar kunnen helpen met een goed gesprek. Dat laatste weet ik ook uit eigen ervaring. Het was voor mij leerzaam om te horen hoe collega’s een hoge werkdruk te lijf gaan, te weten dat je er niet alleen voor staat en ook hoe we met kleine gebaren elkaar veel werkplezier kunnen bezorgen. Kortom: erover praten is een goede manier om stress te lijf te gaan. Nog niet (helemaal) overtuigd? Kijk dan eens naar deze TED talk.
In gesprek over stress. Begin nu!
Iedere situatie van stress verlangt een unieke aanpak. We weten lang niet altijd hoe te handelen. We weten wel dat we stress niet moeten laten doorsudderen. In gesprek gaan over stress draagt bij aan een gezond arbobeleid. Ik ben ervan overtuigd dat het zelfs verder gaat dan een gezond arbobeleid: signalen van werkdruk en werkstress geven aan dat er zaken beter kunnen in de bedrijfsvoering. Een slimme preventiemedewerker pakt dit samen met zijn werkgever op!
Gebruikte bronnen en interessant om te lezen
- Stappenplan stress de baas van Commissie Werkend Perspectief
- De Gespreksleidraad Werkstress
- De TED talk Hoe stress je vriend kan worden
- Zelfinspecties werkdruk en ongewenst gedrag
Lees meer:
Training PSA en de RI&E
Tijdens deze interactieve training leert u aan de hand van praktijkvoorbeelden hoe u op een goede en efficiënte manier psychosociale arbeidsbelasting in kaart kunt brengen en aanpakken.
