Vertillen we ons nog steeds aan tillen?

We tillen ons heel wat af in de BV Nederland. In de bouw, landbouw, industrie, transport en gezondheidszorg moeten medewerkers regelmatig veel kracht zetten, met name bij tillen. Til arbeid resulteert in rugklachten. Wat is nu eigenlijk de tilnorm? Wat zijn de grenswaardes? Wat kun je doen als preventiemedewerker?

In 2011 gaf bijna één op de vijf Nederlandse werknemers aan werk te doen waarbij zij regelmatig veel kracht moeten zetten, met name bij tillen. Sectoren waarin veel en vaak getild wordt zijn bijvoorbeeld de bouw, landbouw, industrie, transport en de gezondheidszorg. In 2005 gaven 840.000 werknemers aan regelmatig meer dan 25 kilogram te moeten tillen.

Rugklachten, a never ending story?
Zolang werknemers til arbeid verrichten is ook sprake van rugklachten. Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten(NCvB) telde in 2017 het aantal van 198 beroepsziektemeldingen door rugklachten. De twee meest voorkomende groepen van rugklachten zijn daarbij aspecifieke lage rugklachten (oftewel: geen duidelijke oorzaak aanwijsbaar) en het lumbosacraal radiculair syndroom (oftewel: hernia in de onderrug). Voor beroepsziekten aan de rug zijn de drie meest gerapporteerde werkgerelateerde oorzaken:

Tillen en dragen (36%)
Werken in ongemakkelijke houdingen, onder andere gebogen romp of nek (25%)
Duwen en trekken van onder andere rollend materieel (13%)

Een interessante vraag in dit kader is of het aantal beroepsziekten aan de rug in de loop der jaren afneemt. En dat is best een lastige vraag. De cijfers van bijvoorbeeld 2014 laten een vergelijkbaar aantal zien als in 2017. Maar er gaan stemmen op dat veel onderzoek en veel aandacht voor rugklachten er toe heeft geleid dat alleen al daardoor deze diagnose vaker gesteld is. Ook het rapport van de gezondheidsraad over tillen uit 2012 heeft in dit kader veel stof doen opwaaien. Al met al lijkt het absolute aantal rugklachten in de beroepsziekten overzichten redelijk stabiel, daarentegen neemt het aandeel RSI en vooral het aandeel psychische beroepsziekten juist toe. Toch blijven rugklachten sinds jaar en dag ‘hoog’ scoren, je zou kunnen zeggen: rugklachten vormen een ‘stabiele’ factor.

Let op: Je tilt jezelf!
Tillen wordt vaak gezien als het handmatig lasten van tussen de 3 en 25 kilo verplaatsen. De grens van 25 kilo wordt vaak aangehouden als bovengrens, maar er zijn vele sectoren waar dit in de praktijk lastig haalbaar is. In de zorg wegen patiënten vaak 80 kilo of meer en in de bouw is niet bij ieder te plaatsen kozijn een kraan aanwezig. Wat echter vaak vergeten wordt is dat het meeste gewicht dat getild wordt de eigen romp is. Als je je pen laat vallen en je bukt om deze op te rapen van de grond, dan til je niet alleen je pen van 20 gram maar je tilt als het ware ook je eigen romp van 30 kilo. Kijk vanuit dit oogpunt bijvoorbeeld eens nader naar een champignonplukker: champignons wegen misschien niet veel, maar de eigen romp weegt wel veel. Een champignonplukker tilt, als je het zo bekijkt, vele duizenden kilo’s op een werkdag. De gezondheidsraad gaf in haar rapport aan dat aantoonbaar meer gezondheidsrisico’s ontstaan bij het regelmatig tillen van gewichten van 10 kg en meer. Dat lijkt weinig, maar daar moet je dus steeds je eigen romp nog bij optellen. Dan heb we het ineens over een veel groter tilgewicht. In dit kader is ook jurisprudentie van belang. Met andere woorden: wat zegt de rechter hierover? Een beruchte zaak waar veel aan gerefereerd wordt stamt uit 1998. Aan een medewerker van een restaurant werd gevraagd twee collega’s te helpen bij het tillen van een zware oven (200 kilogram). Enige tijd later kreeg hij rugklachten en raakte hij volledig arbeidsongeschikt. Hij stelde zijn werkgever daarvoor aansprakelijk. Die weigerde de schade geleden door de werknemer te vergoeden waarna de werknemer naar de rechter stapte. De kantonrechter gaf de werknemer gelijk en veroordeelde de werkgever tot het vergoeden van de schade. Kort daarna heeft de Inspectie SZW niet alleen de NIOSH als richtlijn overgenomen in haar handhavingsbeleid, maar ook gesteld dat je maximaal 25 kg per persoon mag tillen en maximaal 50 kg met twee personen. Dus een oven van 200 kg met acht personen tillen is vanuit dat oogpunt bezien niet toegestaan.

Maar wat is dan de til norm?
In tegenstelling tot wat veel mensen denken: er is geen til norm! Nergens in wet- en regelgeving staat hoeveel kilo je maximaal mag tillen op je werk. Het is daarom dat de Gezondheidsraad in 2012 het genoemde onderzoek heeft laten doen met de kernvraag of er maximaal tilgewicht vast te stellen is waarbij klachten aan de lage rug voorkómen worden. Als referentie werd daarbij gekeken naar het vóórkomen van klachten. Wat laat dit onderzoek zien over til arbeid en het optreden van rugklachten in de 12 maanden na de belasting?

Een eerste bevinding was dat bij ongeveer een kwart van de mensen met lage rugklachten dit tot chronische klachten kan leiden met duidelijk nadelige gezondheidseffecten. Chronische klachten leiden weer tot beroepsziekten en die wil je nu juist vermijden. Er staat geen norm in de Nederlandse wet- en regelgeving, maar in deze zelfde wet- en regelgeving wordt wel verwezen naar een formule om til situaties mee te kunnen beoordelen. Deze hier genoemde NIOSH-formule is een internationaal geaccepteerde rekenmethode om risicovolle belasting bij een til taak te voorkómen. De Gezondheidsraad raadt daarom aan de NIOSH-formule te hanteren als best beschikbare instrument om het ontstaan van rugklachten te voorkómen. De FNV stelt hiervoor een gratis NIOSH rekentool ter beschikking via: http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/lichblst/lift.htm.

Er zijn daarnaast nog allerlei andere normen waar je naar kunt kijken, bijvoorbeeld de ISO11228-1. Deze norm geeft tilwaarden, rekening houdend met de intensiteit, de frequentie en de duur van de taak. Het vasthouden van lasten, duwen of trekken, tillen met één hand of zittend en tillen met meerdere personen komen hier niet aan bod. Ook is in de EU de NEN1005-2 ontwikkeld, deze norm richt zich vooral op ontwerpers van machines en machineonderdelen.

De NIOSH norm en de NIOSH methode
Als het er op neer komt dat NIOSH het ijkpunt is, laten we deze aanpak dan nog eens onder de loep nemen. Allereerst toetst de methode de norm, dus de norm zit als het ware ingebakken in de methode. Dat is lekker makkelijk. Nu horen we vaak dat je niet meer dan 25 kg mag tillen en NIOSH gaat uit van 23 kg, hoe zit dat dan? Dat zit zo: Amerikaanse wetenschappers kwamen er achter dat je vanaf een bepaalde rugbelasting bij tillen aantoonbaar schade oploopt aan je tussenwervelschijven. Toen vroegen ze zich af: ‘maar wat is dan de veilige marge?’. Ze wisten dat niet precies. Uiteindelijk hebben ze afgesproken: we nemen de helft van de grenswaarde waarbij je direct kans loop op schade in je onder rug. Deze waarde bleek overeen te komen met het tillen van 50 Amerikaanse ponden, want in Amerika werken ze niet met kilo’s. En, je raadt het al: 50 Amerikaanse ponden, dat is 23 kg. Je kunt er gerust van uitgaan dat als het Europese wetenschappers geweest zouden zijn dat de grenswaarde dan 25 kg geworden zou zijn. Als je het zo leest dan lijkt de grenswaarde wat toevallig ontstaan te zijn, maar in grote lijnen klopt deze toch echt wel. De Gezondheidsraad concludeert dat het tillen vanaf 10 kg kan leiden tot een verhoogd risico zodanig dat ongeveer 13% van de tillers in het jaar daarna enige vorm van lage rugklachten ervaart. Dit ten opzichte van personen die niet tillen. Voor 23 kg, wat volgens de NIOSH-formule het maximale gewicht is dat onder optimale omstandigheden kan worden getild, bedraagt dit verhoogde risico 32%. Dus al met al biedt NIOSH een niet alleen en een werkbare grenswaarde en een werkbare tool, maar ook een aanpak die wereldwijd de meest geaccepteerde aanpak is. En dat is mooi meegenomen.

Vijf tips voor preventiemedewerkers

Voor risicobeoordeling hoef je eigenlijk maar één ding te onthouden: als je een risico vermoedt, pas de NIOSH norm en methode toe en als je aan die norm voldoet dan zit je goed.
Bij tilgewichten hoger dan 11 kg neemt het risico op gezondheidsschade aantoonbaar toe (aldus de Gezondheidsraad).
Let ook op bukken, als je iets optilt terwijl je bukt, dan til je dus ook je eigen romp en die weegt 30 kg!
Voorkomen van tillen is van groot belang, bijvoorbeeld door te dragen (bv met schouderband) of te duwen of te trekken (bv op een kar leggen).
Bij inkoop scherp zijn op tilgewichten (liever 2 zakken van 12,5 kg dan een van 25 kg.