Overgang of overspannen?
Het is vaak lastig om hierin het onderscheid te maken. In mijn praktijk maakte ik mee dat een medewerker door haar leidinggevende naar mij werd verwezen omdat ze zo’n kort lontje had en geregeld overspannen was. De vraag was of ik haar wilde verwijzen naar een psycholoog.
Nadat ik uitgebreid met haar gesproken had, kwamen we eigenlijk tot de conclusie dat het slim zou zijn om eerst eens met een overgangsconsultent te gaan praten. Dat bleek een schot in de roos. Drie maanden later zat ze tevreden tegenover me. De adviezen die ze in dat consult had gekregen hadden haar inzicht gegeven. Haar klachten, die echt meer bleken te zijn dan alleen het korte lontje waren een stuk verminderd.
Zo duidelijk is het helaas niet altijd. Soms is het ook de vraag of je wel kunt uitsluiten of het om de overgang gaat of overspannenheid. Dit komt omdat beide aspecten elkaar ook negatief beïnvloeden. Om daarin onderscheid te maken, zijn er verschillende vragenlijsten zoals de Greene Scale en de 4DKL[1] Een bedrijfsarts kan dan samen met de medewerker kijken welk aanknopingspunt als eerste aandacht nodig heeft.
Complicerende factoren in het maken van onderscheid zijn dat in de menopauze ook vaak veel andere life-events optreden. Denk aan het feit dat de kinderen de deur uit gaan of dat de eigen ouders meer zorg nodig hebben. Ook vinden in deze perioden meer dan gemiddeld echtscheidingen plaats die ook hun impact hebben op het mentale welzijn.
Een gynaecoloog, met wie ik recent een voorlichting gaf voor bedrijfsartsen, vertelde dat naar zijn mening vrouwen liever zeggen dat ze overspannen zijn dan dat ze overgangsklachten hebben. Er rust vaak nog een taboe op. Zoals ook uit een recent rapport van de Stichting van de Arbeid (november 2023) blijkt, is het belangrijk om dit taboe te doorbreken omdat daarmee een goede mogelijkheid ontstaat om medewerkers te ondersteunen met passende maatregelen.
Maatschappelijke relevantie
Omdat zoveel verzuimdagen het gevolg kunnen zijn van overgangsklachten is het voor werkgevers om diverse redenen van belang om aandacht te besteden aan deze doelgroep. Uit onderzoek is bekend dat hoe meer klachten vrouwen ervaren hoe meer de werkmotivatie afneemt en het gevoel van burn out toeneemt.
Daarnaast zijn de kosten voor de organisatie in geld uitgedrukt ook groot. Ik heb dat eens uitgerekend voor een middelgrote zorginstelling waar vooral vrouwen werken. Mijn berekening kwam op jaarbasis uit op 600.000 euro. Als je een deel van dit geld kunt gebruiken voor preventieve maatregelen dan is dat snel terugverdiend.
Aanpak
Wat kun je als werkgever of preventiemedewerker doen? Belangrijk is het onderwerp in de belangstelling te zetten door bijvoorbeeld informatie te delen op intranet, het op te nemen in het personeelsbeleid met specifieke wensen die voor de organisatie passend zijn.
Aan welke preventieve maatregelen zou je dan als werkgever kunnen denken? Denk daarbij aan het geven van tijd en ruimte zodat medewerkers desgewenst wat vaker, kortere pauzes kunnen nemen. Maar denk bijvoorbeeld ook aan het voorlichting geven aan zowel leidinggevenden als medewerkers.
Voormalig minister Schippers noemde in een YouTube-filmpje het voorbeeld van thuiszorgorganisatie De Nieuwe Zorg in Meppel. Zij lieten alle medewerkers (ook de mannen) een cursus volgen over de overgang. Het gevolg was dat het onderwerp meer bespreekbaar werd en het ziekteverzuim onder vrouwen 30 procent daalde.
Uit de praktijk blijkt dat als vrouwen begrip en steun ervaren op de werkvloer en er geen flauwe grapjes worden gemaakt over de zichtbare verschijnselen, dat dit een positief effect heeft op de hinder van de klachten die vrouwen ervaren. Vrouwen schamen zich al vaak en als er dan lacherig wordt gedaan over hun fors bezwete voorhoofd, rode kleur en natte oksels draagt dit niet bij aan hun ontspanning. Het is dus belangrijk dat het onderwerp zonder schaamte besproken kan worden met collega’s en leidinggevenden.
Ook een positieve bijdrage aan het welbevinden van deze groep is zorgen voor voldoende drinkwater, extra douchemogelijkheden en wat flexibelere werktijden zodat ze na de zoveelste slapeloze nacht wat later kunnen beginnen. Natuurlijk is dat niet in alle organisaties mogelijk. Maar als het wel kan, geef dan als werkgever vrouwen ook de ruimte. Ook wat meer mogelijkheden bieden in het thuiswerken is een optie.
Een heel concreet voorbeeld is ook het beschikbaar hebben van een toilet. Gelukkig worden de sprinters zonder toilet vervangen, maar een dienstreis zonder? Oplossingen zijn niet altijd gemakkelijk. Bijvoorbeeld als je werkzaam bent in een productiebedrijf aan de lopende band en maar eens in de twee uur een korte pauze hebt…
Invloed op de klachten
Vrouwen kunnen ook zelf invloed hebben op de mate van klachten. Van belang is om actief te blijven bewegen. Elke dag wandelen of de trap nemen in plaats van de lift. Het is echt niet nodig dat er heel intensief wordt gesport, maar dagelijkse beweging is nodig. Dat kan ook door het verrichten van huishoudelijke taken, werken in de tuin of op de fiets naar het werk.
Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld ook dat krachttraining een positieve invloed heeft op het verminderen van opvliegers. Drie keer per week een work out van twintig minuten reduceert de klachten met 50 procent.
Een belangrijk aspect om de klachten te verminderen is om minder koffie en wijn te drinken. Ook verschillende soorten thee hebben een negatieve invloed op de klachten.
Tot slot is een regelmatig slaapritme van belang. Bekend is dat bij het ouder worden vrouwen vaak vroeger wakker worden en dan is het belangrijk ook in de avond wat eerder naar bed te gaan.
Voordelen?
Heeft de overgang ook voordelen? Dat lijkt een vreemde vraag maar dat is het niet. in deze periode verdwijnen ook de menstruatie en alle bijkomende klachten. Daarnaast komt er soms ook meer ruimte in het persoonlijke leven omdat zorg voor kinderen en ouders wegvalt. Vrouwen worden in deze periode vaak ook zelfbewuster en kiezen regelmatig voor een carrièreverandering.
Richtlijnen
De NVAB heeft een standpunt gepubliceerd in 2021 en is op dit moment bezig met een richtlijn Overgang en Werk. Verwacht wordt dat deze in het voorjaar van 2025 klaar is. Voor huisartsen is er recent een nieuwe richtlijn gepubliceerd: geen overbodige luxe omdat de oude uitging van informatie die meer dan twintig jaar oud was. In de nieuwe richtlijn is er meer aandacht voor de toegevoegde waarden van hormoonsuppletie bij vrouwen die veel klachten hebben. Daarnaast is via thuisarts.nl en de VVOC (vereniging verpleegkundige overgangsconsulten) veel betrouwbare informatie te vinden.
Voetnoten
[1] De Greene Scale meet klachten van de overgang en de 4DKL wordt gebruikt om onderscheid te maken in angststoornissen, depressie en overspanning zowel door huisartsen als bedrijfsartsen.
