Extra budget aanpak arbeidsuitsluiting leidt niet tot effectief resultaat

Het kabinet, Rutte-lll, trok in het regeerakkoord extra geld uit om arbeidsuitbuiting te bestrijden. De arbeidsuitbuiting wordt onder het gezag van het OM door de Inspectie SZW opgespoord. Het extra budget ging onder meer naar uitbreiding van het aantal inspecteurs. De Inspectie zoekt via het strafrecht zaken van arbeidsuitbuiting als vorm van mensenhandel uit of beboet via het bestuursrecht de ernstige benadeling van werknemers. De Algemene Rekenkamer concludeert dat de huidige combinatie van de strafrechtelijke aanpak met de bestuursrechtelijke handhaving niet effectief is.

In 4 jaar heeft de Inspectie SZW in totaal 331 meldingen van arbeidsuitbuiting die gemeenten, de politie en SZW-inspecteurs deden, in behandeling genomen. Daarvan worden steeds minder zaken voor strafrechtelijke vervolging overgedragen aan het OM. In 2016 heeft 27% van de meldingen geleid tot opsporingsonderzoek, in 2019 was dit nog maar 4%. De inspectie zegt veel meldingen niet strafrechtelijk op te pakken, omdat niet aan alle elementen van het wetsartikel mensenhandel wordt voldaan. Dwang en het oogmerk van uitbuiting zijn vaak moeilijk voor de rechter te bewijzen en schijnconstructies lastig te ontrafelen.

Boetes hebben geen afschrikkende werking

Sinds 2017 zet de Inspectie meer in op de bestuursrechtelijke aanpak, waarbij werkgevers die ernstige en meervoudig overtredingen van arbeidswetten begaan beboet worden. Deze boetes zijn zo laag dat ze nauwelijks afschrikkende werking hebben. Meervoudige boetes worden relatief weinig uitgedeeld.

Bovendien biedt de inspectie bij deze aanpak slachtoffers van uitbuiting nauwelijks hulp en bescherming. Slachtoffers werken daarom lang niet altijd aan een onderzoek mee, omdat ze riskeren dat zij hun werk, tijdelijke woonplek of zorgverzekering kwijt raken. Onder de slachtoffers bevinden zich veel arbeidsmigranten die onder andere voor een tijdelijke woonplek afhankelijk zijn van hun werkgever.

Het parlement stelt sinds 2018 extra geld beschikbaar voor de Inspectie SZW. De extra inspanningen op het terrein van arbeidsuitbuiting leiden tot nu toe niet tot het stoppen van meer daders. De inspectie haalt de eigen doelstellingen om meer daders te straffen en slachtoffers te helpen niet. De ministeries van Justitie en Veiligheid (J&V) en SZW werken al een paar jaar samen om wet- en regelgeving te verbeteren, maar dat heeft nog niet tot zichtbare resultaten geleid. Ook registreert de Inspectie niet alle slachtoffers, waardoor vele slachtoffers van arbeidsuitbuiting buiten beeld blijven.

Meer hulp, bescherming en ondersteuning

De Rekenkamer beveelt de minister van SZW aan om in overleg met de minister van J&V bestaande instrumenten te verbeteren, zodat inspecteurs daders kunnen stoppen. Op deze manier kunnen ze daarnaast slachtoffers meer hulp, bescherming en ondersteuning geven. Verder moet de Inspectie, volgens de Rekenkamer, de minister van SZW betere informatie leveren. Het parlement kan dan beter worden ingelicht over wat de aanpak van de inspectie oplevert.

De minister van SZW neemt alle aanbevelingen over. De minister vindt het aanpassen van het strafrecht wenselijk en mogelijk. De Algemene Rekenkamer benadrukt in haar nawoord dat alleen aanpassing van de strafrechtelijke bepaling door een nieuw kabinet niet de oplossing is en dat ook de bestuursrechtelijke aanpak niet effectief is.

Bron: Algemene Rekenkamer