Taalbarrières en de RI&E

In toenemende mate zijn er culturele verschillen in organisaties aanwezig, wat tot communicatieproblemen kan leiden. Met name in industriële bedrijven werken veel medewerkers die de Nederlandse taal niet machtig zijn, denk aan Poolse medewerkers in een slachterij; Hongaren in het schilderwerk; Spaanstaligen in de zorg; Portugezen in de bouw. In de meeste gevallen spreken de medewerkers Duits of Engels, maar dit is lang niet altijd het geval. Ook spreken de autochtone medewerkers niet altijd deze talen.

Naast de communicatieve misverstanden kan het ook leiden tot ernstige situaties. Onvoldoende begrip van de gebruikte voertaal wordt spontaan gemeld bij 9% van de arbeidsongevallen in Nederland onder slachtoffers met een niet-Nederlandse nationaliteit. Bij slachtoffers van een Nederlandse nationaliteit is dit minder dan 0,5%. De Inspectie SZW schrijft: “Mogelijk ligt het aantal slachtoffers bij wie sprake is van onvoldoende begrip van de gebruikte voertaal hoger, omdat het op dit moment geen vast onderdeel van het ongevalsonderzoek vormt om de aspecten taalbeheersing, laaggeletterdheid en analfabetisme op te nemen in de ongevals(boete)rapporten.” (bron: Arbeidsongevallenrapport 2014, Inspectie SZW)

Taalverschil leidt tot ongevallen
Het bewijs dat taalverschillen leiden tot arbeidsongevallen is, volgens Jeannette Paul (zie Global Work Talk), al ruim twintig jaar geleden (1994) geleverd. Carlos Corvalan en collega’s keken naar migranten die eind jaren 80 naar Australië kwamen om te werken. Wat blijkt? Migranten die geen Engels spreken krijgen meer dan twee keer zo vaak (1) een dodelijke arbeidsongeval dan de Australische werkers. In dit onderzoek is rekening gehouden met het gegeven dat migranten wellicht meer risico op een arbeidsongeval lopen doordat zij vaak ander (lees: gevaarlijker) werk doen of doordat zij de Australische gewoontes niet kennen. Er zijn drie groepen met elkaar vergeleken: anderstalige arbeidsmigranten, Engelstalige arbeidsmigranten en Australiërs. Alleen voor de anderstalige arbeidsmigranten speelt het taalverschil. Verder vergeleken zij de groepen per beroepsgroep, als correctie voor de verschillen in werk. De resultaten van het onderzoek zijn glashelder: de anderstalige arbeidsmigranten hebben de hoogste kans op een dodelijk arbeidsongeval, gevolgd door de Engelstalige arbeidsmigranten; de Australiërs zelf hebben de laagste kans om door een ongeval op het werk te overlijden (2).

Wat betreft taal zijn er een drietal aspecten te onderscheiden: taalvaardigheid van de werknemers, taalbeheersing op het werk en taalverschillen. De taalvaardigheid van de werknemer is de mate waarin de werknemer zichzelf verstaanbaar kan maken, een gesprek kan voeren, kan lezen en kan schrijven. Bijvoorbeeld: werknemers spreken de Nederlandse taal maar beheersen het Nederlands lezen en schrijven onvoldoende. Taalbeheersing op het werk gaat over de mate waarin de taalvaardigheid van de werknemers past bij het benodigde taalniveau op het werk. Bij taalverschillen gaat het over werknemers die een andere moedertaal spreken. Hierdoor ontstaan er taalverschillen op de werkvloer.

Veilig werken op meertalige werkvloer
GlobalWorkTalk/Jeannette Paul heeft een whitepaper geschreven met daarin 10 tips voor veilig werken op een meertalige werkvloer. Deze whitepaper is gratis te downloaden en geeft organisaties een praktisch handvat om met taalbarrières om te gaan. Hieronder zijn twee tips toegelicht; de overige 8 kunnen via de whitepaper gedownload worden.

Tip - gebruik veel beeldmateriaal
Beelden zijn een goed middel om een boodschap over te brengen en helpt mensen die de schriftelijk taal niet zo machtig zijn. Ook zijn beelden universeler dan woorden (of vertalingen hiervan).

Geeft beeldtaal in instructies betere resultaten? De universiteit van Glasgow vergeleek twee toolboxen: een met op beeld gebaseerd materiaal, de ander met op tekst gebaseerd materiaal. De toolboxen waren bestemd voor twee groepen bouwvakkers voor wie Engels hun tweede taal is. Wie wisten direct na de toolbox én na een maand het beste hoe zij veilig moesten werken? De bouwvakkers van de beeldtoolbox.

Let op het gaat om de balans van tekst en beeldtaal. Beeld kan:

tekst vervangen – beeld en tekst zijn aanvullend aan elkaar
tekst bekrachtigen - beeld en tekst overlappen maar geven dezelfde (uniforme) boodschap
afleiden van de tekst – er is geen verbinding tussen tekst en beeld. Een bekend fenomeen zijn plaatjes als “versiering”. Of soms spreken de boodschappen van tekst en beeld elkaar tegen wat vervolgens leidt tot verwarring.

In het Schotse onderzoek verving het beeld een groot deel van de tekst. En dan blijkt beeldtaal bij de doelgroep beter te werken dan tekst.

Tip - bouw aan je eigen woordenboek
Elk bedrijf, afdeling of zelfs branche heeft veel woorden en uitdrukkingen welke veel gebruikt worden. Zorg dat deze goed vertaald worden en gebruik vooral die termen in voorlichtingscampagnes of tijdens een werkoverleg.

Taalbarrières overbruggen is plicht
In het burgerlijk wetboek staan twee bepalingen: goed werkgeverschap en goed werknemerschap. Dit houdt in dat beide partijen er alles aan doen wat redelijkerwijs van een ieder verwacht mag worden om inzetbaar te zijn en te blijven. Het actief overbruggen van taalbarrières wordt hier ook onder verstaan. Daarnaast heeft elke werknemer heeft recht op een veilige en gezonde werkplek. De werkgever moet daarvoor maatregelen treffen. Belangrijke algemene maatregelen zijn:

goede arbozorg bieden;
voorlichting en instructie aan werknemers geven over de risico’s van het werk;
toezicht houden op het naleven van instructies en het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM);
de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) uitvoeren en maatregelen vastleggen in een plan van aanpak (pva).

Werknemers hebben hierbij de verplichting om de aangeboden voorlichting, instructie en beschermingsmaatregelen te volgen en na te leven. Daarnaast moeten werknemers letten op de eigen veiligheid en gezondheid en de veiligheid en gezondheid van de collega’s. Werknemers melden daarbij onveilige situaties direct aan de werkgever.

Volgens de arbowetgeving moet een werkgever de maatregelen laten aansluiten bij de eigenschappen en bekwaamheden van de werknemer:

pas de werkplek, werkmethode en arbeidsmiddelen aan aan de persoonlijke eigenschappen van werknemers;
verdeel de bevoegdheden en verantwoordelijkheden tussen de werknemers passend bij de bekwaamheden van de werknemers.

De werkgever moet mede op grond van deze twee bepalingen maatregelen treffen bij taalgerelateerde veiligheidsrisico’s. Mede daarom heeft Stichting van de Arbeid in 2014 een handreiking Taal en veiligheidsrisico’s uitgebracht. Deze handleiding is ontwikkeld door TNO en heeft als doel om onveilige situaties op het werk die het gevolg zijn van taalproblemen, aan te pakken. In deze handreiking wordt een Taal-RI&E besproken. Indien het voor de organisatie relevant is, is het zeker wenselijk om deze RI&E te gebruiken.

Acties voor preventiemedewerker
Als preventiemedewerker is het zaak ongevallen zo veel mogelijk voorkomen en daarom is het verstandig om extra aandacht te besteden aan taalachterstanden binnen de organisatie. Zorg ervoor dat u dit onderwerp in de organisatie bespreekbaar maakt; werknemers vinden het namelijk vaak moeilijk om voor hun taalproblemen uit te komen. Verder kunt u voorstellen om laaggeletterdheid binnen het opleidingsbeleid aan bod te laten komen. De oplossingen uit de handreiking Taal en veiligheidsrisico’s kunnen worden opgenomen in de arbocatalogus en ook in de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) van de organisatie.

Taalbeheersing en taalgerelateerde veiligheidsrisico’s staan momenteel nog niet vaak in de RI&E’s, maar in sommige branche-RI&E-instrumenten staat onder het kopje Bijzondere groepen de vraag of er werkenden zijn die de (Nederlandse) taal niet of niet voldoende beheersen. Immers deze werknemers begrijpen misschien niet alle werkinstructies en waarschuwingen en hebben daarom extra aandacht en mogelijk extra instructie nodig.

Let op: het hoeft hierbij niet te gaan om een buitenlander in een groep Nederlanders maar het kan ook gaan om een Nederlander die werkt in een ploeg waar dialect of een andere taal wordt gesproken.”

Bron: Stichting van de arbeid, handreiking taal en veiligheidsrisico’s 2014

Meer informatie

Global Work Talk

Taal en veiligheidsrisico's

Rapport arbeidsongevallen 2014

(1) In het eerste jaar na aankomst hebben anderstalige migranten 3,9 keer een dodelijk arbeidsongeval dan Australische werkers. In het tweede t/m het vierde jaar is dit 1,7 keer vaker.

(2) Om gevoel te krijgen voor de grootte van het verschil: voor de beroepsgroep mijnwerkers geldt dat anderstalige migranten 2,4 keer vaker een dodelijke arbeidsongeval krijgen dan Australiërs. Voor Engelstalige migranten is dit 1,3 keer vaker, maar dit verschil met de Australiërs is niet statistisch significant.