Praktische tools aanpak fysieke belasting

Herhalende bewegingen, kracht zetten of ongemakkelijke werkhoudingen: ze veroorzaken veel klachten en verzuim. 35% van de werknemers die zegt te verzuimen in verband met werk, verzuimt door klachten aan het bewegingsapparaat. Meer dan 100.000 werknemers hebben een beroepsziekte aan het bewegingsapparaat. Met de juiste maatregelen kan dit worden voorkomen. In dit artikel een overzicht van praktische tools waarmee fysieke belasting aangepakt kan worden. 

Fysieke belasting weegt in de loop der jaren door. Eén keer moeten bukken om iets te pakken, is natuurlijk geen probleem, maar als je dit dag in dag uit, jaar in jaar uit moet doen, ontstaat er slijtage die niet meer herstelt. Als je direct de gevolgen voelt van een beweging, probeer je dat de volgende keer te voorkomen. Maar de risico’s waar je pas op de langere termijn gevolgen van ondervindt, worden niet altijd herkend en erkend. Door simpele acties, procesveranderingen en de inzet van hulpmiddelen wordt het werk lichter gemaakt. TNO biedt verschillende tools om fysieke belasting te inventariseren en maatregelen te kunnen nemen. Ze bundelde kennis en ervaring in een online instrument: de Wegwijzer Fysieke belasting helpt in vijf stappen de fysieke belasting goed aan te pakken. Van een goede voorbereiding (stap 1), via risico-inventarisatie (stap 2) en het zoeken naar oplossingen (stap 3) neemt de wegwijzer je mee naar het invoeren (stap 4) en borgen (stap 5) van de maatregelen. 

Kartrekker

In de voorbereidende fase is het goed om te kijken naar de signalen over fysieke belasting die er zijn. Wat is het doel van de aanpak? Om op een gestructureerde manier aan de slag te gaan, is het belangrijk om duidelijk vast te stellen wie de kar gaat trekken. De preventiemedewerker kan daarin een coördinerende rol op zich nemen. Hij of zij beschikt al over kennis over veilig en gezond werken en heeft bovendien contacten binnen de organisatie en daarbuiten (bijvoorbeeld met de bedrijfsarts), die ook bij de aanpak van fysieke belasting van belang kunnen zijn. Betrek bij voorkeur ook direct de medewerkers die bij hun werkzaamheden te maken hebben met fysieke belasting. Op die manier wordt draagvlak gecreëerd.

Knelpunten

Een goede inventarisatie van mogelijke knelpunten vormt de basis voor een goede aanpak van fysieke belasting. In de tweede stap van de Wegwijzer wordt gekeken waar in het werkproces het lichaam wordt belast en welke risico’s daarbij optreden. Moeten medewerkers tillen, duwen, trekken of bukken? Is er sprake van repeterende handelingen of trillingen? Er zijn veel werkzaamheden waarbij lichamelijke overbelasting ontstaat. Veel brancheorganisaties bieden een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) aan waarin de sectorspecifieke risico’s staan benoemd. Als deze ontbreekt of onvoldoende inzicht geeft kun je gebruik maken van de online checklist fysieke belasting. De checklist kan worden ingevuld door de preventiemedewerker, of iemand anders die verantwoordelijk is voor de arbeidsomstandigheden in een bedrijf. Ook arbodeskundigen van arbodiensten kunnen de methode gebruiken. Voor het invullen van de checklist is geen specifieke voorkennis nodig. Er is wel informatie nodig over de taken en handelingen. Dit betreft informatie die op de werkvloer via observatie en navraag kan worden verzameld. 

Checklist fysieke belasting

Met de checklist fysieke belasting wordt een eerste risico-inventarisatie uitgevoerd van alle vormen van fysieke belasting. Voor specifieke aandachtspunten die hieruit komen, is een verdiepende RI&E nodig. Ook hier zijn online tools voor beschikbaar, waarmee je op taakniveau meer inzicht krijgt in de risico’s, oorzaken en mogelijke maatregelen. Alle tools zijn gebaseerd op informatie die via observatie en navraag op de werkvloer kan worden verkregen. Bij verschillende taken zijn ter verduidelijking illustraties opgenomen. Het overzicht van de risico’s wordt ondersteunt met advies over maatregelen om de risico’s te verminderen.

Hand-arm risicobeoordelingsinstrument (HARM)

HARM helpt om per taak de risico’s op arm-, nek- en schouderklachten te beoordelen. De resultaten helpen ook om de belangrijkste risicofactoren vast te stellen. Het betreft taken waarbij vooral de handen en armen actief zijn, en de benen en romp nauwelijks, zoals bij (de)montage, sorteren, inpakken, schuren van houtwerk en het werk in een kapsalon. De methode is te gebruiken voor taken die in totaal langer duren dan 1 uur op een dag, taken waarbij de krachtuitoefening met 1 hand onder de 6 kg/60 N bedraagt (ongeveer even veel als een ruim voor de helft gevulde emmer water) en alle hand-armtaken behalve beeldschermwerk.

Werkhoudingeninstrument (WHI)

Het werkhoudingeninstrument gaat dieper in op risico’s die kunnen worden veroorzaakt door ongunstige werkhoudingen. De methode is bedoeld voor de beoordeling van werkhoudingen bij taken die in totaal langer dan 30 min op een dag voorkomen (afzonderlijke perioden bij elkaar opgeteld) en taken waarbij de krachtuitoefening met 1 hand minder is dan 1 kgf/10 N (dit is evenveel als een pak suiker). Dit is bijvoorbeeld het geval bij het bedienen van een heftruck, het wassen van cliënten (verpleegkundigen), het uitvoeren van een gebitscontrole (tandartsen), het sorteren van producten (van minder dan 1 kg), kwaliteitscontrole, etc.

Duw en Trek Check (DUTCH)

De DUTCH helpt bij de beoordeling van de fysieke belasting die optreedt bij duw-en trek-taken. Dit zijn taken waarbij het hele lichaam actief is, van de handen, arm en romp tot aan de benen. Er zijn geen krachtmetingen voor nodig. De methode is ontwikkeld voor de beoordeling van duw- en trektaken van rollend materieel, zoals rolcontainers (transportsector, detailhandel, distributiecentra), onderhoudskarren (monteurs, schoonmakers), het verplaatsen van bedden, rolstoelen en tilliften (zorgsector) en werken met rolsteigers (bouwsector). 

Beter achter je schermen (BAS)

Deze individuele beoordeling is bedoeld voor medewerkers die gemiddeld meer dan twee uur per dag aan een beeldscherm werken. In de beoordeling wordt zowel het werk met laptop, desktop, tablet en smartphone meegenomen, zowel op kantoor als op andere locaties. Ook de risico’s van langdurig zitten zijn in deze tool opgenomen.

De besproken instrumenten zijn allemaal gratis beschikbaar via www.fysiekebelasting.tno.nl. Je kunt inloggen met een e-mail en wachtwoord. De resultaten worden opgeslagen, zodat je ze later weer kunt terugvinden en eventueel, na het invoeren van maatregelen, aanpassen.

Bronaanpak

Als de knelpunten duidelijk zijn, gaat de Wegwijzer Fysieke Belasting verder met stap 3: het vinden van mogelijke oplossingen. De neiging bestaat al snel om te zoeken naar hulpmiddelen, zoals karretjes om zware lasten te verplaatsen. Maar voordat er naar dit soort oplossingen wordt gegrepen, is het goed om het werkproces eens kritisch te bekijken. Soms blijkt het mogelijk om de oorzaak van de fysieke overbelasting helemaal weg te nemen, bijvoorbeeld door het logistieke proces of de werkplek op een andere manier in te richten. Een dergelijke bronaanpak heeft uiteraard de voorkeur en kan bovendien tijdswinst opleveren. 

Veel brancheorganisaties hebben in hun arbocatalogus al concrete oplossingen beschreven om veilig en gezond te kunnen werken. Zij volgen hierbij de arbeidshygiënische strategie. Voor inspiratie is het natuurlijk ook mogelijk om arbocatalogi van andere branches met vergelijkbare risico’s te raadplegen. Veel van de arbocatalogi zijn gratis toegankelijk. In de hierboven beschreven tools worden ook tips gegeven, toegespitst op de specifieke risico’s.

Draagvlak

Schroom vooral niet om ook binnen de organisatie eens creatief te sparren. Betrek medewerkers die het werk dagelijks doen om te komen tot praktische oplossingen. Ze weten zelf vaak het beste waar het echte probleem zit. Dit helpt ook bij het doorvoeren van de oplossingen in de organisatie. Het bedenken van oplossingen is één ding, maar zorgen dat die oplossingen in de organisatie ook echt worden opgepakt. Hoe krijg je iedereen mee? Leg goed uit waarom er op een andere manier gewerkt moet worden en waarom voor deze oplossing is gekozen. Zijn er suggesties aangedragen die de selectie niet hebben gehaald? Leg dan ook goed uit waarom die minder geschikt waren. Het kan zijn dat er training nodig is om de nieuwe manier van werken aan te leren. Geef medewerkers de tijd om zich de nieuwe techniek eigen te maken. Een gewoonte verander je niet zomaar. Door (onderlinge) coaching kan de nieuwe werkmethode inslijten.

BewustBelast

Werknemers maken iedere dag bewuste en onbewuste keuzes over hoe zij hun werkzaamheden uitvoeren. De werkgever verzorgt de randvoorwaarden om gezond en veilig te kunnen werken. Om medewerkers te helpen zelf meer regie te pakken op het gebied van duurzaam fysiek werk kun je gebruik maken van de app BewustBelast. Doel van de app is om het idee “mijn werk is nou eenmaal zwaar, maar moet toch gedaan worden, daar kan ik niets aan veranderen” te veranderen naar: “mijn werk is zwaar, ik moet samen met mijn collega’s en de organisatie bekijken hoe de situatie te verbeteren is”. 

Aanpak fysieke belasting in de praktijk Ook als producten op rolcontainers staan, kan er sprake zijn van een flinke fysieke belasting. Niet alleen om ziekteverzuim tegen te gaan, maar zeker ook met het oog op duurzame inzetbaarheid en de stijgende leeftijd van medewerkers, startte online groothandel Bidfood een programma gericht op het verlichten van de fysieke belasting. Bij Bidfood is de aandacht voor fysieke belasting een vast onderdeel van het werkproces geworden, met vaste en tevens verplichte, coachingsmomenten. Op www.fysiekebelasting.tno.nl/praktijkvoorbeelden vind je de volledige beschrijving van Bidfood en vele andere voorbeelden uit verschillende sectoren.