Fysieke belasting aanpakken bij de bron

Het vormt de basis voor iedere aanpak voor veilig en gezond werken: bij het nemen van maatregelen moet je starten bij de bron. Waar begin je en waar moet je naar kijken om tot een goede aanpak te komen? De bron bij gevaarlijke stoffen is vaak de gevaarlijke stof, maar wat is de bron bij fysieke belasting?

De arbeidshygiënische strategie is een ingewikkelde term uit de Arbowet om aan te geven dat je beter het vuur kunt doven dan jaar in jaar uit iedereen die in de buurt komt te beschermen met ingewikkelde beschermingsmiddelen. Maar wat betekent dat in de praktijk? Om de bron aan te kunnen pakken, moet je niet alleen weten wat de risico’s zijn, maar ook waar de oorzaak ligt. Hoe komt het dat iemand langdurig in een voorovergebogen houding werkt? Komt dat doordat de letters op het beeldscherm te klein zijn, of doordat de werktafel te laag is? Dat begint met een goede inventarisatie, waaruit blijkt wat de grootste risico’s zijn, en wat de prioriteiten zijn. Daarvoor kun je gebruik maken van een aantal praktische online hulpmiddelen, zoals de Checklist fysieke belasting van TNO fysieke belasting en de verdiepende inventarisaties, zoals de Handarm risicobeoordelingsmethode, de Duw en Trek Check en het Werkhoudingeninstrument. Je kunt ook gebruik maken van een branche-RI&E-instrument. Hierin zijn de belangrijkste risico’s die in de branche voorkomen al opgenomen. Het kan soms ook handig of nodig zijn om deskundigen te betrekken bij de inventarisatie van het werkproces en de werkzaamheden.

Wat is de bron?

Om fysieke belasting zo effectief mogelijk aan te pakken, is het belangrijk om de bron op te sporen. Waar ontstaat precies de belasting? Deels zit dat bij bedrijven al in de kernactiviteit. Als je in de logistiek zit, zul je ongetwijfeld werkzaamheden hebben waarbij materialen moeten worden verplaatst, getild en geduwd. Dat gaat ook vaak gepaard met herhalende bewegingen. Tenzij je een ander bedrijf wilt beginnen, zul je de kernactiviteit niet snel veranderen. Wat zijn dan de andere oorzaken van belasting?

In elk geval niet of nauwelijks de medewerker die het werk op een manier uitvoert die risicovol is voor het lichaam. Wat de medewerker op de werkvloer doet, met de bijbehorende risico’s, is namelijk voor het grootste deel afhankelijk van factoren die eerder zijn ingeregeld. Gedrag veranderen is moeilijk, dat toont de wetenschap en de praktijk keer op keer aan. Daarom is het belangrijk op zoek te gaan naar het waarom: waarom doet die medewerker dit werk op deze manier gedurende deze tijd. Waar is bepaald dat dat zo gebeurt? Daar zijn de aanpassingen nodig. Bronaanpak is de juiste randvoorwaarden creëren voor gewenst gedrag.

Kijk bijvoorbeeld eens kritisch naar de afspraken die zijn gemaakt met klanten en toeleveranciers. Tijd is een bepalende factor voor fysieke belasting en vaak onderdeel van afspraken met klanten. En de manier waarop goederen (moeten) worden aangeleverd, kan de fysieke belasting flink beïnvloeden. Zo bepalen je afnemers en toeleveranciers ook de belasting in jouw bedrijf. 

In de eigen procesinrichting kan ook fysiek zware belasting ontstaan. Waar moet er geduwd worden, hoever en hoe vaak? In de praktijk blijkt dat een goed geordend proces voor minder belasting zorgt dan een chaotischer proces. Dat komt doordat middelen op praktische plekken zijn geplaatst en zware werkhoudingen, onnodige til, duw- en trekwerkzaamheden worden voorkomen.

Tot slot heeft ook de verdeling van het werk en de inrichting van werkplekken invloed op de fysieke belasting. Loop alle aspecten na wanneer je op zoek gaat naar oplossingen. Kijk ook in de arbocatalogus van de branche of van een branche met vergelijkbare werkzaamheden. Hierin worden prioriteiten gesteld en ook oplossingen beschreven. Bij de gegeven oplossingen wordt standaard de arbeidshygiënische strategie aangehouden.

Human factor

Bij het optimaliseren van het werkproces is het belangrijk om de menselijke factor mee te nemen. Werknemers zijn onderdeel van het systeem, dus door te negeren hoe zij met situaties omgaan, laat je een deel van het systeem buiten beschouwing. Ergonomen zijn specialisten in een systeemoptimalisatie waarin de mens wordt meegenomen. Zij streven zo naar meer productiviteit èn welzijn. Denk je erover om een expert te betrekken, doe dat dan al in het ontwerpproces. Op de tekentafel is het nog gemakkelijk om zaken aan te passen en hoeven aanpassingen niet veel te kosten. Als je een expert pas laat meekijken op het moment dat de implementatie al gestart of zelfs afgerond is, worden eventuele aanpassingen kostbaar, tijdrovend en vervelend. 

Bronaanpak in de praktijk: Metagro

Metagro is een technisch bedrijf dat cabines maakt voor kranen en speciale voertuigen. De kernactiviteit, het bouwen van stalen cabines, zorgt ervoor dat er veel zwaar werk is. Neem alleen al de verschillende onderdelen van de stoel in de cabine: die bestaat uit verschillende zware onderdelen, waarvan sommige 40 kilo wegen. De stoel wordt grotendeels in de cabine in elkaar gezet: een kleine ruimte waarin je moet monteren. Dat zorgt voor ongunstige werkhoudingen.

Als er een verhuizing op stapel staat, besluit Metagro het bestaande proces compleet in kaart te brengen. Aan de medewerkers die de werkzaamheden dagelijks uitvoeren wordt gevraagd waar zij in de praktijk tegenaan lopen. Hieruit wordt duidelijk welke werkzaamheden nu echt zwaar zijn, of misschien iets minder zwaar, maar erg lang duren. Samen met de medewerkers kijken ze naar oplossingen, niet alleen voor de werkplekken maar juist ook voor het assemblageproces. Er worden externe specialisten ingeschakeld. Dit zorgt voor een frisse blik, waarbij soms vragen worden gesteld waar medewerkers zelf niet snel aan denken. In dit geval bijvoorbeeld of die stoel niet volledig buiten de cabine geassembleerd kan worden en dan in een keer gemonteerd in de cabine. Hoewel dit onmogelijk lijkt, zet dit de mechanical engineer aan het denken of het echt niet anders kan. Hij maakt visualisaties over hoe deze en andere werkzaamheden zo kunnen worden ingericht dat de lichamelijke belasting wordt verminderd en er minder in ongunstige werkhoudingen hoeft te worden gewerkt. 

Het resultaat is dat de stoelen nu inderdaad volledig buiten de cabine geassembleerd worden. Dit levert ook nog een aanzienlijke tijdsbesparing op in het werkproces. Om de stoel in de cabine in te krijgen en ook voor andere procesverbeteringen die het werk minder zwaar maken, zijn investeringen nodig, maar die worden binnen een jaar terugverdiend. Bovendien zijn verschillende werkzaamheden waar werknemers echt tegenop zagen nu lichter geworden. De werknemers doen hun werk met meer plezier. De mechanical engineer zegt hierover: “Samenwerking met de werknemers zorgt voor de juiste focus, zorgt gelijk voor draagvlak, maar is ook gewoon leuk!”

De complete beschrijving van deze goede praktijk en nog tientallen andere voorbeelden uit verschillende sectoren kun je vinden op www.fysiekebelasting.tno.nl/praktijkvoorbeelden. Gebruik ze ter inspiratie en ook voor de onderbouwing van een aanpak fysieke belasting.

TOP-strategie voor bronaanpak

De arbeidshygiënische strategie is voor fysieke belasting concreter gemaakt in de TOP-strategie (technische – organisatorische – persoonlijke maatregelen). Doel van deze strategie is om eerst te kijken naar mogelijkheden om risico’s weg te nemen. Dit kan bijvoorbeeld door werkzaamheden te mechaniseren, automatiseren of door robots over te laten nemen. 

Met technische en organisatorische aanpassingen kan ervoor worden gezorgd dat het risico wordt gereduceerd, zodat je bijvoorbeeld minder zwaar of minder vaak en lang hoeft te tillen.

Pas daarna wordt gekeken naar persoonsgebonden maatregelen. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van een exoskelet. Als het risico niet kan worden weggenomen of verminderd, is de enige mogelijkheid nog om medewerkers zo goed mogelijk te instrueren over hoe zij de werkzaamheden zo goed mogelijk kunnen uitvoeren, zoals trainingen in tillen en het goed plaatsen van de voeten. 

Tegelijkertijd is training en voorlichting over fysiek zwaar werk altijd nodig. Het is belangrijk dat medewerkers weten welke risico’s er zijn bij welke werkzaamheden en wat de effecten op de gezondheid kunnen zijn, zowel op de korte als op de lange termijn.

Over de aanpak van fysieke belasting bij de bron is een webinar gegeven. Je kunt dit webinar (en andere webinars over fysieke belasting) terugkijken via www.fysiekebelasting.tno.nl/netwerk-duurzaam-fysiek-werk.

Hoe top werk jij? Pak lichamelijke belasting aan! Wist jij dat 2 op de 5 werknemers in Nederland te maken heeft met lichamelijk belastend werk? Denk aan te zwaar tillen, veel bukken of aan de lopende band dezelfde beweging maken. In totaal lijden 460.000 werknemers daardoor aan een beroepsziekte aan hun rug, arm, nek, schouder, knie of heup. Dat zorgt niet alleen voor veel persoonlijk leed, uitval en arbeidsongeschiktheid, maar levert jaarlijks ook hoge kosten voor werkgevers en de maatschappij op. Voorkomen is dus in ieders belang. Het Ministerie van SZW startte daarom de campagne Hoe top werk jij? Pak lichamelijke belasting aan! Op www.hoetopwerkjij.nl kunnen werknemers zelf een test doen. Op www.arboportaal.nl/campagnes/hoe-top-werk-jij zijn ook een toolbox en voorbeelden uit de praktijk te vinden.