Laaggeletterdheid en wat dan?

Definitie
Analfabetisme is het niet (goed) kunnen lezen en schrijven. Laaggeletterdheid betekent dat iemand veel moeite heeft met lezen en schrijven en als gevolg hiervan minder goed kan functioneren in het dagelijks leven. Iemand kan dan bijvoorbeeld niet zelf een kaartje voor de bus kopen, informatie in de supermarkt lezen en/of (overheids)formulieren invullen. Als je dit vertaalt naar de werkvloer, dan betekent het dat iemand de (veiligheids)voorschriften niet kan lezen, vaak niet meedoet aan interne (gezondheids)onderzoeken, zoals PMO’s, en niet (actief) deelneemt aan trainingen of een toolbox.

Enkele cijfers

• De Nederlandse beroepsbevolking telt ongeveer 1,3 miljoen laaggeletterden. Dat is ongeveer 10% van de 16-65-jarigen. De afgelopen twintig jaar is het percentage laaggeletterden nauwelijks veranderd.
• De helft van de laaggeletterden heeft werk (57%), en is veelal werkzaam in lager geschoolde functies. Werkende laaggeletterden zijn vooral werkzaam in industrie en energie (14%), bouw (13%), zorg- en welzijn (10%), handel en horeca (10%), transport (9%) en financiële en zakelijke dienstverlening (7%).
• Laaggeletterden zijn geen digibeten. De meerderheid beschikt over een computer en heeft internet.

Effecten
Communicatie in het algemeen, maar voor preventiemedewerkers specifiek over veilig en gezond werken, is bij laaggeletterden maar gedeeltelijk effectief. Uit onderzoek (o.a. Stichting van de Arbeid) blijkt dat 5 tot 10% van de arbeidsongevallen een direct gevolg is van een matige of slechte beheersing van de taal. Mensen voelen zich minder zelfverzekerd, minder gelukkig en zelfs minder gezond. Zij verzuimen dan ook vaker. Kortom, bedrijven zijn gebaat bij taalvaardige mensen. Dit biedt namelijk meer veiligheid voor de medewerker zelf en ook voor zijn (directe) collega’s. Ook draagt het bij aan de duurzame inzetbaarheid. Taalvaardigheid leidt tot onder andere tot:

• meer veiligheid op de werkvloer (doordat medewerkers de instructies kunnen lezen en begrijpen);
• hogere productiviteit (doordat mensen efficiënter en zelfstandiger kunnen werken als gevolg van een betere taalbeheersing; men hoeft minder een beroep te doen op collega’s en is vaak op meerdere functies inzetbaar);
• bredere inzetbaarheid doordat men breder kan worden opgeleid (en ook vaker deelneemt aan (vak)opleidingen);
• betere gezondheid (en lager ziekteverzuim) doordat men meer toegang heeft tot onder andere voedingsadviezen. Ook kan men bijvoorbeeld bijsluiters van medicijnen en informatie over goede voedsel beter lezen en begrijpen;
• betere onderlinge communicatie tussen collega’s (en klanten) en zo ook een betere werksfeer (omdat men minder in een isolement zit).

Ten slotte geef je als werkgever zo invulling aan goed werkgeverschap en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO).

Hoe merk je dat iemand moeite heeft met lezen en schrijven?
Laaggeletterdheid is in het algemeen zeer lastig te herkennen. Laaggeletterden zijn doorgaans heel geraffineerd in het verhullen van hun probleem. Typische voorbeelden zijn dat iemand zogenaamd zijn bril is vergeten, of een blessure faken door de hand in het verband te doen.

Maar er zijn ook andere, duidelijkere signalen die je kunt oppikken. Bijvoorbeeld als een medewerker formulieren, in plaats van ze meteen in te vullen, standaard mee naar huis neemt. Of als iemand elke keer om verduidelijking komt vragen over zaken die zijn gemaild, of op een mededelingenbord staan. Ten slotte kan een leidinggevende ook via e-mails of werkbonnen er achter komen dat iemand moeite heeft met de Nederlandse taal.

De Stichting Lezen & Schrijven heeft speciaal voor leidinggevenden workshops en trainingen ontwikkeld in het (h)erkennen van taalproblemen.

Tips voor de werkgever

1. Doorbreek het taboe dat het bij jouw organisatie niet speelt. Gelet op de aantallen in Nederland kan het zomaar zijn dat enkele van uw medewerkers hier last van hebben; besteed actief aandacht aan dit thema via het werkoverleg, intranet of het personeelsblad. Zo kan de drempel verlaagd worden om jezelf kenbaar te maken en het geeft enigszins steun als mensen weten dat ze niet de enige zijn met dit probleem.
2. Breng het probleem goed in kaart. Organiseer een speciale bijeenkomst (bijvoorbeeld naar aanleiding van deze week van alfabetisering). Ook kan gebruik worden gemaakt van een taalmeter. Deze is ontwikkeld door de Stichting Lezen & Schrijven en geeft snel inzicht of iemand moeite heeft met lezen (www.taalmeter.nl).
3. Plaats laaggeletterdheid als vast gesprekspunt op de agenda van het functioneringsgesprek. Wellicht geeft iemand nu niet direct aan hier moeite mee te hebben, maar als het jaarlijks besproken wordt, voelt iemand zich op termijn wel meer ‘vrij’ om dit te vertellen.
4. Ga zorgvuldig te werk. Mensen schamen zich namelijk vaak om hun probleem toe te geven. Een al te confronterende benadering werkt averechts.
5. Bied hulp aan indien een medewerker zijn probleem kenbaar heeft gemaakt. Er zijn diverse cursussen inzake lezen en schrijven.

Specifiek voor de preventiemedewerker

1. Organiseer samen met Personeelszaken een campagne over dit thema.
2. Gebruik in trainingen/voorlichting of workshops niet alleen sheets en andere tekstdocumenten. Maak gebruik van meer visuele middelen, zoals een heldere film.
3. Indien er wel schriftelijke opdrachten gebruikt worden bij een toolbox of een training, let goed op of medewerkers signalen afgeven van het niet (willen) lezen of begrijpen; ga hierover op een later (rustig) moment individueel in gesprek met de medewerker om te toetsen of je vermoeden klopt.
4. Ga in een toolbox vooral het gesprek met elkaar aan in plaats van een presentatie te geven.

Voorbeelden van andere organisaties
Vele organisaties werken inmiddels aan het vergroten van geletterdheid. Nieuwsgierig hoe zij het opgepakt hebben, kijk dan op:
http://www.lezenenschrijven.nl/uploads/editor/LenS_Taal_is_van_levensbelang_def.pdf
http://www.lezenenschrijven.nl/hulp-bij-scholing/taal-werkt/flora-holland-werkt-aan-taal/

Voor meer informatie zie ook:
Stichting Lezen & Schrijven (informatie over het thema, campagnes, voorbeelden van andere organisaties, etc.)
Week van de alfabetisering